Nguồn: Dư Bằng Côn, 余鹏鲲：特朗普和美国，只能“成功”一个, Sina Finance, 08/03/2025.
Biên dịch: Lê Thị Thanh Loan
Vào ngày 4/3 theo giờ địa phương, Tổng thống Mỹ D. Trump đã có bài phát biểu đầu tiên trước Quốc hội kể từ khi tái nhậm chức. Ông kêu gọi bãi bỏ “Đạo luật CHIPS” nằm trong Đạo luật CHIPS và Khoa học được thông qua trong nhiệm kỳ của Biden, đồng thời yêu cầu Quốc hội hủy bỏ việc tài trợ cho đạo luật này.
“Đạo luật CHIPS” là dự luật được cả hai đảng của Mỹ thông qua vào năm 2022, nhằm mục đích tăng cường việc sản xuất, nghiên cứu và cung ứng chất bán dẫn của Mỹ thông qua trợ cấp.
Trong bài phát biểu của mình, Trump đã chỉ trích các nhà sản xuất chất bán dẫn rằng “Họ đã lấy tiền của chúng ta mà chẳng hề chi tiêu” và “Đạo luật CHIPS thật tệ hại, chúng ta đã trả hàng trăm tỷ USD mà chẳng được gì”. Về khoản trợ cấp tiết kiệm được sau khi bãi bỏ Đạo luật CHIPS, Trump cho rằng “Thưa Chủ tịch Hạ viện, khoản tiền này nên được sử dụng để giảm nợ”.
Điều đáng nói là, do Trump thích khoe khoang bản thân và công kích Biden nên nhiều nghị sĩ của đảng đối lập đã mang theo một tấm bảng hình tròn có nền đen với chữ trắng “Sai” (False). Khi cho rằng những gì Trump nói trong bài phát biểu của mình là không đúng sự thật, họ sẽ giơ tấm bảng lên để phản đối.
Phải nói rằng các nghị sĩ của Đảng Dân chủ quả là có tài tiên đoán.
Đạo luật CHIPS không giải quyết được các vấn đề của nước Mỹ
Không giống với hành vi làm mất mặt Zelensky vốn vấp phải sự phản đối dữ dội, lời kêu gọi bãi bỏ Đạo luật CHIPS của Trump không bị dư luận Mỹ phản đối quá kịch liệt. Nguyên nhân sâu xa của hiện tượng này là bởi Đạo luật CHIPS có cách thức quá ôn hòa và thời hạn hiệu lực quá dài để giải quyết những vấn đề cấp bách ở Mỹ.
Đạo luật CHIPS và Khoa học được chính quyền Biden thông qua vào năm 2022 có tổng mức tài trợ rất lớn, khoảng 280 tỷ USD. Đạo luật này gồm ba phần A, B và C, trong đó A là phần tài trợ cho chất bán dẫn, hay còn gọi là “Đạo luật CHIPS”, chỉ gồm 52,7 tỷ USD. B là phần có khoản đầu tư lớn nhất và được dùng để tài trợ cho nghiên cứu và đổi mới. Ngoài ra, còn có một phần tương đối nhỏ được dùng để ứng phó với các mối đe dọa an ninh đối với Tòa án Tối cao Mỹ, được gọi là phần C.
Phần C cung cấp thêm kinh phí cho chi phí thuê cảnh sát, hệ thống an ninh và không liên quan gì đến chip. Hoạt động nghiên cứu và đổi mới trong phần B có thể được chia thành bảy hạng mục nhỏ trong đó có nghiên cứu năng lượng tương lai hay thiết lập tiêu chuẩn tương lai…, và cũng không phải là nghiên cứu liên quan đến chip. Ngay cả nghiên cứu năng lượng tương lai, bao gồm việc xây dựng thiết bị dò neutrino và khám phá bản chất của vũ trụ, thực ra cũng không mấy liên quan đến năng lượng. Việc bồi dưỡng nhân tài trong mỗi hạng mục nhỏ đúng là có bao gồm nội dung nâng cao giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học), nhưng thường đi kèm với nội dung liên quan đến “các trường cao đẳng và đại học dành cho người da đen” (HBCUs) và “bình đẳng giới”.
“Tài chính bữa ăn” (bread-and-butter budget) được phản ánh trong Đạo luật CHIPS và Khoa học đã bị dư luận Mỹ chỉ trích nặng nề, và phần A của nó là Đạo luật CHIPS cũng không ngoại lệ. Trong số 52,7 tỷ USD, 39 tỷ USD được dùng để trợ cấp cho sản xuất chip trong nước, 11 tỷ USD được dùng cho nghiên cứu công nghệ vi điện tử tiên tiến và 2,7 tỷ USD còn lại được đưa vào bốn quỹ chính phủ liên quan đến Đạo luật CHIPS. Ngoài ra, các nhà sản xuất chip có thể khấu trừ 25% chi phí đầu tư cho thiết bị sản xuất khỏi số tiền thuế phải nộp.
Như chúng ta đều biết, theo ước tính thận trọng, chi phí để xây dựng một dây chuyền sản xuất chất bán dẫn hỗ trợ quy trình 14nm và quy trình tiên tiến hơn là hơn 20 tỷ USD. Ngay cả các dây chuyền sản xuất 28nm-40nm tương đối trưởng thành cũng cần hàng tỷ USD. Khoản ngân sách từ Đạo luật CHIPS được dùng trực tiếp để trợ cấp chỉ là 39 tỷ USD và chỉ có thể thúc đẩy một lượng đầu tư hạn chế.
Hơn nữa, chính quyền Biden đã chia khoản trợ cấp 39 tỷ USD thành nhiều hạng mục nhỏ và thậm chí dành riêng 2 tỷ USD để trợ cấp cho các công nghệ đã trưởng thành. Mỗi hạng mục còn phải xét duyệt riêng, điều này sẽ khiến hiệu quả càng tệ hơn.
Số tiền 39 tỷ USD không được chi chỉ trong một lần. Theo Đạo luật CHIPS, các khoản trợ cấp có liên quan sẽ được phân bổ trong 5 năm. Trên thực tế, phải đến những tuần cuối cùng của nhiệm kỳ, chính quyền Biden mới định hình xong khoản tiền hơn 33 tỷ USD. Trong bối cảnh một chính sách tồi tệ như vậy, việc vẫn có thể thu hút các công ty nước ngoài như TSMC, Samsung và SK Hynix đầu tư và xây dựng nhà máy, đồng thời thúc đẩy các công ty trong nước như Micron và Intel tăng thêm vốn đầu tư, chủ yếu là kết quả của nỗi lo ngại Trump sẽ lên nắm quyền và nhằm giữ thể diện cho chính quyền Biden.
Hai đảng ở Mỹ hiện đang ở hai thái cực đối lập. Không giống với sự ngạo mạn và thô lỗ của Trump, chính quyền Biden có phần chậm chạp và quan liêu. Đạo luật CHIPS có rất nhiều vấn đề trong việc thiết kế và triển khai, trong khi tên của nó là một cách chơi chữ kinh điển của Mỹ. “Chips” là dạng số nhiều của “chip”, và tên của đạo luật “CHIPS” vừa là cách viết hoa của nó, vừa là viết tắt của cụm từ tiếng Anh “Creating Helpful Incentives to Produce Semiconductors” (tạo động lực thuận lợi để thúc đẩy sản xuất chất bán dẫn).
Mục đích quan trọng nhất của việc thúc đẩy Đạo luật CHIPS là nhằm giải quyết vấn đề “một đầu lớn, một đầu nhỏ” trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn của Mỹ. Cái gọi là “đầu to” dựa trên ước tính của ủy ban đề xuất Đạo luật CHIPS rằng, vào năm 2021, 36% năng lực sản xuất chip logic của thế giới nằm ở Đài Loan (Trung Quốc), 22% khác nằm ở Trung Quốc đại lục, và 67% năng lực sản xuất quy trình tiên tiến nhỏ hơn 7nm nằm ở Đài Loan (Trung Quốc). Còn “đầu nhỏ” có nghĩa là năng lực sản xuất của Mỹ chỉ chiếm 13% thế giới và nước này (vào thời điểm đó) không có công nghệ 7nm hoặc tiên tiến hơn.
Việc nâng cấp ngành công nghiệp thông tin của Trung Quốc luôn gặp khó khăn vì tỷ lệ tự cung cấp chip thấp và thiếu hụt các chip tự phát triển, nhưng năng lực sản xuất trong nước của Trung Quốc vẫn chiếm tới 22% thế giới. Xét đến việc Mỹ có mức tiêu thụ chip nội địa không kém gì Trung Quốc, vậy thì tỷ lệ tự cung ứng chip trên thực tế của nước này thậm chí còn thấp hơn Trung Quốc. Nếu Trung Quốc đạt được sự thống nhất đất nước trong tương lai, điều này sẽ ngay lập tức gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nguồn cung chất bán dẫn của Mỹ.
Do vậy, mục tiêu quan trọng nhất của Đạo luật CHIPS là “giảm thiểu rủi ro của các cú sốc từ bên ngoài đối với chuỗi cung ứng”. Theo tiết lộ của chính phủ Mỹ, năng lực sản xuất của Mỹ chỉ chiếm 12% vào thời điểm đạo luật này được thực thi.
Theo ước tính hiện nay, tỷ lệ này thậm chí còn thấp hơn nữa. Trên thực tế, mặc dù sản xuất chất bán dẫn nghe có vẻ là một ngành công nghiệp cao cấp, nhưng nó liên quan đến rất nhiều công việc bẩn thỉu, vất vả và cực nhọc. Vào tháng 6/2024, nhân viên của ADI – một công ty chuyên thiết kế và sản xuất mạch tương tự ở Mỹ – đã công khai kêu gọi tăng lương. Họ cho biết, họ phải làm việc trong môi trường có thể gây ung thư, sảy thai và dị tật bẩm sinh, trong khi mức lương trung bình chỉ là 21 USD/giờ và đã không tăng trong suốt nhiều năm.
Tình trạng khó khăn của ngành sản xuất ở Mỹ đã trở thành vấn đề chung. Việc Mỹ vẫn có thể đạt 12% năng lực sản xuất vào năm 2022 chủ yếu là nhờ vào hai “ông lớn” trong ngành sản xuất chip của Mỹ là Intel và Micron. Cả hai công ty này đều hoạt động theo mô hình IDM, đảm nhiệm hầu hết mọi quy trình từ thiết kế, sản xuất, đóng gói cho đến thử nghiệm cuối cùng. Nói cách khác, việc tối ưu hóa hệ thống có thể giảm thiểu một phần các vấn đề của ngành sản xuất ở Mỹ.
Tuy nhiên, Intel và Micron hiện không thể so sánh với quá khứ nếu xét về giá trị thị trường hoặc triển vọng. Intel liên tục thất bại trong việc cải tiến các quy trình tiên tiến, khi mà công nghệ sản xuất hàng loạt mới nhất của họ đang phải đối mặt với vấn đề tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn thấp, trong khi thị phần của hãng trên thị trường máy chủ cũng liên tục suy giảm. Về phía Micron, mảng kinh doanh bộ nhớ chính của họ chịu tác động gay gắt của các công ty Trung Quốc và Hàn Quốc, khiến triển vọng của hãng này cũng không mấy lạc quan.
Chỉ có dây chuyền sản xuất mới được xây dựng bằng nguồn trợ cấp của TSMC là có triển vọng thị trường tốt hơn. Nhà máy giai đoạn I của TSMC đã công bố bắt đầu đi vào sản xuất hàng loạt từ cuối năm 2024. Mặc dù được gọi là sản xuất hàng loạt, nhưng theo quy luật trước đây, có thể phải mất một đến hai năm để đạt tới sản lượng cao nhất.
Những điều này không phải là thứ mà những người soạn thảo Đạo luật CHIPS có thể lường trước được, nhưng họ cũng hiểu rõ rằng, nguồn nước xa xôi mà Đạo luật CHIPS vẽ ra không thể giải quyết được cơn khát trước mắt vốn đã bị kìm nén từ lâu của ngành công nghiệp bán dẫn Mỹ.
Trump đang cân nhắc điều gì?
Intel và Micron của Mỹ có khả năng sản xuất chip bán dẫn với quy trình tiên tiến, nhưng gặp phải vấn đề về tỷ lệ sản phẩm đạt chuẩn thấp và chi phí không tốt bằng các đối thủ cạnh tranh. Đối với các quy trình đã trưởng thành và cận tiên tiến, chip của Mỹ khó được thị trường chấp nhận do vấn đề về chi phí.
Ngoài ra, trong tình hình “một đầu lớn, một đầu nhỏ” hiện nay, việc buộc năng lực sản xuất của “đầu lớn” Đài Loan phải chuyển sang Mỹ là giải pháp trực tiếp nhất. Gần một nửa thành quả mà Đạo luật CHIPS đạt được vào trước năm 2025 là nhờ vào khoản đầu tư của TSMC tại Mỹ.
Chỉ có một cách duy nhất để vừa nâng cao khả năng cạnh tranh của các quy trình tiên tiến ở Mỹ, vừa giảm thiểu tác động của chi phí sản xuất chip tại Mỹ, đồng thời cũng buộc nhiều năng lực sản xuất của Đài Loan phải chuyển sang Mỹ hơn, đó chính là thuế quan.
Vừa hay có rất nhiều nhà tài trợ Mỹ đứng sau các công ty Đài Loan. Thêm vào đó, chính quyền Đài Loan khá mềm mỏng với Mỹ và có tâm lý mại bản rất mạnh, vậy nên việc buộc Đài Loan phải chuyển năng lực sản xuất chất bán dẫn của mình là điều không quá khó khăn.
Ngay khi nhậm chức vào tháng 1, Trump đã lên kế hoạch áp thuế 25% đối với chất bán dẫn nhập khẩu trong năm nay và dự kiến tăng lên mức 100% trong vòng một năm, đồng thời tuyên bố rằng động thái này nhằm vào Đài Loan. Trong lịch sử, Mỹ từng áp dụng mức thuế 100% đối với chất bán dẫn của Nhật Bản, điều này đã gây ra cú sốc nghiêm trọng cho ngành chất bán dẫn của nước này. Vì vậy, khi kế hoạch này được đưa ra, các cơ quan công nghiệp của chính quyền Đài Loan đã vô cùng lo lắng và lập tức cử đại diện sang Mỹ để đàm phán và hòa giải.
Kế hoạch áp thuế của Trump sẽ gây tác động đặc biệt mạnh đến TSMC, vì phần lớn các khách hàng lớn của TSMC như Apple, Nvidia, AMD, Qualcomm và Broadcom đều là các công ty Mỹ.
Vào ngày 3/3, với sự đồng hành của Trump, CEO của TSMC đã tuyên bố tại Nhà Trắng rằng, công ty này sẽ đầu tư thêm 100 tỷ USD vào Mỹ trong bốn năm tới để xây dựng ba nhà máy sản xuất wafer mới, hai cơ sở đóng gói tiên tiến và một trung tâm R&D. Trong nhiệm kỳ của Biden, TSMC đã đầu tư 65 tỷ USD vào Mỹ và xây dựng một nhà máy ở Phoenix. Có thông tin cho rằng CEO của TSMC trông có vẻ trầm ngâm trước Trump nhưng thái độ nhún nhường là rất rõ ràng.
Hành động của chính quyền Đài Loan và TSMC thậm chí đã gây ra sự hoang mang trong dư luận và giới truyền thông Đài Loan. Ngay trong ngày 3/3, đã có tin đồn rằng TSMC sẽ chuyển các dây chuyền sản xuất 2nm và 1,6nm của mình sang Mỹ. Thậm chí, có người còn cho rằng dây chuyền sản xuất 1,6nm sẽ được xây dựng tại Mỹ trước.
Vào ngày 4/3, Ủy viên lập pháp của Đảng Dân chúng Trương Khải Giai đã chất vấn Bộ trưởng Kinh tế Quách Chí Huy. Bộ trưởng Quách chỉ dám đảm bảo rằng các quy trình 1,6nm và 2nm sẽ không được sản xuất tại Mỹ vào năm tới. Đối mặt với những câu hỏi tiếp theo của Trương Khải Giai, Quách bắt đầu né tránh.
Bất chấp thiện chí lớn đến vậy của Đài Loan, Trump vẫn chế giễu họ một cách tàn nhẫn trong bài phát biểu trước Quốc hội Mỹ.
Trump nói: “Đài Loan là nơi sản xuất chất bán dẫn lớn nhất và mạnh nhất thế giới, với thị phần khổng lồ lên tới 97% (con số này không có cơ sở thực tế). Họ đã công bố khoản đầu tư 165 tỷ USD vào Mỹ để sản xuất những con chip mạnh nhất hành tinh, nhưng chúng ta sẽ không đưa tiền cho họ.” “Điều quan trọng nhất là họ không muốn trả thuế quan, vì vậy họ đã đến tòa nhà này, và nhiều công ty khác cũng đã đến.”
Một cơ quan truyền thông Mỹ đã bình luận gay gắt rằng: “Tổng thống của chúng ta đã khiến nước Mỹ thụt lùi 100 năm chỉ trong vòng năm ngày (từ ngày 1 đến ngày 5/3).”
Mặc dù TSMC và chính quyền Đài Loan đã có những nhượng bộ lớn, vẫn có thông tin cho rằng Trump đang cân nhắc áp dụng mức thuế cao đối với chip nhập khẩu từ Đài Loan. Tác giả cho rằng việc Trump áp thuế cao không phải để khoe khoang, cũng không phải vì muốn tiếp tục làm mất mặt Đài Loan, mà vì bản thân mức thuế quan cao chính là cốt lõi trong kế hoạch của Trump.
Mỹ không chỉ thiếu năng lực sản xuất chip tiên tiến mà còn thiếu năng lực sản xuất chip cận tiên tiến và đã trưởng thành. Tuy nhiên, chi phí sản xuất cao ở Mỹ là một thực tế khách quan mà không ai có thể thay đổi. Nếu vốn và công nghệ được phép tự do lưu thông trên toàn thế giới, Mỹ sẽ không bao giờ có thể cải thiện tình trạng thiếu chip sản xuất theo quy trình đã trưởng thành.
Được thúc đẩy bởi Đạo luật CHIPS, UMC đã công bố vào năm 2024 rằng sẽ hợp tác với Intel để phát triển quy trình 12nm nhằm giúp Intel giảm chi phí. Đây đã là lợi ích lớn nhất mà Mỹ có thể nhận được theo khuôn khổ của Đạo luật CHIPS rồi. Việc chuyển năng lực sản xuất chip cận tiên tiến và đã trưởng thành sang Mỹ có mức chi phí không thể chấp nhận được.
Tuy nhiên, trong bối cảnh chính sách thuế quan cao, chủ sở hữu vốn, công nghệ và thị trường bán dẫn của Mỹ buộc phải cân nhắc lại chi phí. Họ đã không còn có thể tối đa hóa lợi nhuận bằng cách thiết kế tại Mỹ và sản xuất ở nước ngoài. Điều này sẽ tạo động lực để các doanh nghiệp Mỹ mở rộng năng lực sản xuất trong nước, đồng thời cũng khiến các nhà sản xuất chất bán dẫn nước ngoài cân nhắc về việc xây dựng nhà máy tại Mỹ.
Quan trọng hơn, nợ công của Mỹ đã vượt quá 36.000 tỷ USD, đây cũng là lý do cơ bản khiến chính quyền Biden tỏ ra “hà tiện” như vậy trong việc phát triển ngành công nghiệp bán dẫn. Đối với Mỹ, khung chính sách của Đạo luật CHIPS dường như đã đạt đến giới hạn và đã không còn không gian cho trí tưởng tượng.
Trump và nước Mỹ không thể cùng thắng
Mặc dù không mấy thành công trong nhiệm kỳ trước, Trump dường như vẫn cho rằng không có sự khác biệt giữa việc làm doanh nhân và làm tổng thống. Ông không có khái niệm về phép lịch sự hay giao thiệp, và ưa thích cảm giác “thỏa thuận” mà áp lực cực lớn và những biến động thường xuyên mang lại.
Thế nhưng trên đời không có bao nhiêu chuyện tốt đẹp mà đều có lợi cho cả hai bên, bởi mọi thứ luôn biến đổi không ngừng và Trump không phải là người thông minh duy nhất.
Giống như các hoạt động ngoại giao của Trump về vấn đề Nga-Ukraine, trông thì có vẻ như đã điều động cả thế giới và khiến các nhà ngoại giao bận rộn, nhưng lợi ích thực tế mà Mỹ đạt được và thậm chí cả lợi ích cá nhân dành cho Trump cũng đều rất hạn chế. Việc nó sẽ giúp ích như thế nào trong việc thúc đẩy lệnh ngừng bắn giữa Nga và Ukraine vẫn còn cần quan sát thêm.
Vấn đề tương tự cũng tồn tại trong chính sách bán dẫn của Trump. Như đã đề cập trước đó, chính quyền Biden đã hoàn thiện việc định hình khoản tiền từ Đạo luật CHIPS vào giai đoạn cuối của nhiệm kỳ, nhưng số tiền này vẫn chưa được giải ngân. Với động thái của Trump hiện giờ, việc các nhà sản xuất chip có thể nhận được trợ cấp theo đúng kế hoạch hay không trở nên rất không chắc chắn.
Trước đó, Micron đã có kế hoạch thành lập một nhà máy sản xuất chip tại New York, vì vậy sau bài phát biểu của Trump, Thống đốc New York Kathy Hochul đã ngay lập tức đưa ra một tuyên bố, trong đó chỉ ra những rủi ro nếu Trump cắt đứt hỗ trợ tài chính.
Thống đốc Hochul cho biết, “Đạo luật CHIPS và Khoa học là lý do khiến Micron mang lại 100 tỷ USD và 50.000 việc làm cho trung tâm thành phố New York”, đây chính là đạo luật mà “Trump vừa nói rằng ông ấy muốn bãi bỏ”.
Các lãnh đạo của Micron cũng nhanh chóng học được lối nói “nước đôi” của Trump, khi nói rằng họ “tin tưởng rằng chính quyền Trump sẽ không phá hỏng kế hoạch của công ty ở trung tâm thành phố New York”. Câu nói này vừa như mang tính đe dọa, cũng vừa như không quan tâm hoặc miễn cưỡng ủng hộ.
Ngoài ra, hiệu quả của Trump cũng khiến Đảng Dân chủ mất thể diện. Sự thành công của Trump chắc chắn nói lên rằng: Tôi chẳng tốn một xu mà còn hiệu quả hơn những người đã tiêu tốn hàng chục tỷ USD như các ông. Điều này sẽ dẫn đến khả năng rằng, nếu Đảng Dân chủ nắm quyền trong tương lai, họ có thể sẽ áp dụng cách thức phủ nhận toàn diện các chính sách của tổng thống tiền nhiệm, tương tự như cách Trump đã làm.
Đối với ngành sản xuất chất bán dẫn vốn phải mất khoảng mười năm để thu hồi vốn đầu tư, việc “chạy ngược chạy xuôi” trên chính trường Mỹ có tác động rất lớn. Đối với các nhà sản xuất chất bán dẫn, họ có thể áp dụng các biện pháp ngắn hạn như đặt cược vào cả hai đầu để phòng ngừa rủi ro trong hai năm tới. Nhưng nếu không nhìn thấy triển vọng về việc Đảng Cộng hòa nắm quyền lâu dài, họ sẽ không chuyển dây chuyền sản xuất sang Mỹ, bất chấp phải trả bao nhiêu thuế quan.
So với Trung Quốc đại lục, Nhật Bản và Hàn Quốc, Đài Loan giống như một quả hồng mềm. Nhưng nếu cứ mãi bị tùy ý bóp méo, người dân Đài Loan sẽ không thể chịu đựng được nữa. Sẽ rất khó để Trump có thể lặp lại thành công lần này trong tương lai.
Vì vậy, tác giả cho rằng Trump và nước Mỹ không thể cùng thắng, vì mỗi thành công của Trump đều đang tiêu hao tiềm lực quý giá và ngày càng cạn kiệt của Mỹ. Theo góc nhìn này, sự suy thoái của nước Mỹ đã là chuyện không thể đảo ngược.